آنتون لورن لاووازیه دانشمند بزرگ فرانسوی بارزترین چهره در توسعه و پیشرفت علم شیمی می‌ باشد. در زمان تولد او در پاریس به سال 1743 شیمی به دشواری در عقب علومی مانند فیزیك، ریاضی، و هیئت   لنگ‌لنگان قدمی بر می‌داشت. اطلاعات مجرد متعددی توسط شیمی‌دانها به دست آده بود ولی چهارچوب فنی مناسبی وجود نداشت كه بتوان این تكه‌های مجزا از هم اطلاعات را در آن كنار یكدیگر قرار داد. در آن زمان به خطا می‌پنداشتند كه هوا و آب موادی تجزیه ناپذیر هستند و از آن بدتر تصور كاملاً   غلط   آنها درباره‌ی ماهیت آتش بود. آنها بر این باور بودند كه در تمام مواد قابل احتراق عنصری به نام « فلوژیستون= مایه آتش» وجود دارد و ماده‌ی قابل اشتغال هنگام احتراق فلوژیستون خود را آزاد كرده و آن را دز هوا منتشر می‌كند.

در فاصله‌ ی بین سال‌های 1754 و 1774 شیمی‌دان‌های بر جسته و متعددی نظیر ژوزف بلاك 1، ژوزف پریستلی 2، هنری كاندیش 3 و دیگران توانسته بودند گازهای مهمّی مانند اكسیژن، هیدروژن و نیتروژن و دی‌اكسیدكربن را از تركیب‌های مختلف مجزا كنند ولی از آنجا كه آنها هم تئوری فلوژیستون را پذیرفته بودند، نمی‌توانستند ماهیت یا اهمیت مواد شیمیایی را كشف كرده بودند، درك كنند. به عنوان مثال آنها اكسیژن را هوای فلوژیستون‌زدایی شده یا هوایی كه فلوژیستون آن خارج شده بود، می‌خواندند. آنها كه می‌دیدند یك قطعه چوب در اكسیژن بهتر و سریع‌تر از هنگامی كه در هوای معمولی قرار دارد، می‌سوزد چنین می‌پنداشتند هوای فلوژیستون‌زدایی شده آسان‌تر فلوژیستون را از چوب در حال احتراق جذب می‌كند. بدیهی بود تا هنگامی كه مبانی و اصول علم شیمی به درستی درك نمی‌شد امكان نداشت پیشرفتی در آن حاصل شود.

لاوازیه كسی كه موفق شد تكه‌های جدول معمّا را به درستی كنار هم قرار داده و تئوری شیمیایی را در مسیر صحیح به حركت اندازد. لاووازیه در وهله‌ی گفت كه تئوری فلوژیستون كاملاً بی‌اساس است، ماده‌ای به نام فلوژیستون وجود ندارد، عمل احتراق حاصل تركیب شیمیایی ماده‌ی سوختنی با اكسیژن می‌باشد. در وهله‌ی دوم وی اظهار داشت كه آب ماده‌ی غیرقابل تجزیه‌ای نیست بلكه تركیبی از اكسیژن و هیدروژن است. هوا نیز غیرقابل تجزیه نیست بلكه مخلوطی از دو گاز اكسیژن و نیتروژن است. این مطالعات كه امروز كاملاً بدیهی به نظر می‌رسد به هیچ وجه برای اسلاف لاوازیه و معاصرین او  مشخص و روشن نبود. حتی پس از آن كه لاوازیه تئوری‌های خود را فرمول‌بندی كرد وشواهد و دلایل غیرقابل تردیدی برای آن ارائه داد باز هم بسیاری از شیمی‌دان‌ها از قبول آن سرباز زدند. امّا در كتاب ممتاز لاوازیه «عناصر شیمیایی» 1789 این فرضیه‌ها چنان روشن و روان بیان گردیده و همراه آن شواهد قانع‌كننده‌ای ارائه شده بود كه شیمی‌دانهای جوان‌تر سریعاً متقاعد شدند.

لاووازیه در كتاب خود ضمن اثبات اینكه آب و هوا عناصر شیمیایی نیستند جدولی از عناصری را كه به باور او غیرقابل تجزیه بودند، آورده بود. اگر چه در آن جدول اشتباهات معدودی وجود داشت امّا جدول كنونی عناصر شیمیایی نیز اصولاً همان شكل بسط یافته لاووازیه می‌باشد.

لاووازیه قبلاً با همكاری «برتوله [1]»، «فوركوری [2]» و «گیتون دوموروی [3]» اولین سیسنم نام، علائم و اختصارات شیمیایی را ابداع كرده بود. در آن سیستم كه اساس همین سیستمی است كه امروزه به كار می‌رود، تركیب یك ماده‌ی شیمیایی با نام آن توصیف می‌شد. اتخاذ چنین سیستم یكنواختی شیمی‌دان‌‌های سراسر جهان را برای اولین بار قادر می‌ساخت كه با زبان مشابهی با یكدیگر در مورد كشفیات خود ارتباط ژبرقرار كنند.

لاووازیه اولین فردی بود كه اصل بقای جرم را در واكنش شیمیایی به روشنی بیان كرد. در یك واكنش شیمیایی ممكن است كه عناصر موجود در مواد اصلی تغییر كنند و حتی بدین وسیله از بین بروند ولی وزن ماده به‌دست‌آمده برابر وزن اجزای اصلی به كار گرفته در آن تركیب می‌باشد. تأكید لاووازیه بر اهمّیت توزین با دقت مواد شیمیایی موجود در واكنش، شیمی را به یك علم تبدیل كرد و راه را برای بسیاری از پیشرفتهای بعدی در علم شیمی هموار نمود.

لاووازیه همیچنین سهم كوچكی در مطالعات زمین شناسی و سهم بزرگی در زمینه فیزیولوژی داشت. او بوسیله آزمایش‌های دقیقی كه با همكاری لاپلاس انجام داد موفق شد نشان دهد كه عمل تنفس از نظر فیزیولوژیكی مترادف با یك احتراق بطئی می‌باشد. به عبارت دیگر انسانها و حیوانات انرژی خود را از سوختن آرام مواد آلی در داخل بدن كه به كمك اكسیژن استنشاق شده انجام می‌شود، كسب می‌نمایند. لاووازیه نه تنها با این كشف كه شاید بتوان آن را با كشف جریان گردش خون توسط هاروی مقایسه كرد. شایسته‌ی داشتن مكانی در این فهرست است. امّا اهمّیت لاووازیه به دلیل ننظیم و فرموله كردن تئوری‌های شیمیایی است كه باعث شد علم شیمی در مسیر صحیحی قرار گیرد. از لاووازیه عموماً به عنوان پایه گذار شیمی مدرن یاد می‌شود و او به حقیقت سزاوار چنین عنوانی است.

لاووازیه مانند برخی شخصیت‌های دیگر این فهرست درد جوانی به تحصیل حقوق پرداخت. او اگرچه در این رشته فارغ‌التحصیل شد و می‌توانست در دادگاه‌های فرانسه فعالیت كند ولی هرگز به كار قضایی مشغول نشد و اشتغال اصلی او در كارهای اداری و خدمات عمومی بود. وی در آكادمی سلطنتی علوم فرانسه عضویت داشت و همچنین یكی از اعضای «فرمه جنرال» سازمان مسئول جمع‌آوری مالیات‌ها بود. به علّت همین شغل پس از وقوع انقلاب فرانسه در سال 1789 مورد سوء دولت انقلابی قرار گرفت و عاقبت همراه با بیست‌ و هفت‌ نفر دیگر اعضای فرمه جنرال بازداشت شد. عدالت انقلابی گرچه دقیق نیست ولی همواره با سرعت عمل می‌كند. در یك روز (8 مه 1796) تمام آن بیت و هشت نفر محاكمه و مجرم شناخنه شده و به گیوتین سپرده شدند. امّا حیات علمی لاووازیه با تلاش‌های همسرش كه بانوئی برجسته بود و در تمام تحقیقات و آزمایشات در كنار او قرار داشت ادامه یافت.

در جریان محاكمه جمعی با خاطر نشان كردن خدمات بی‌شماری كه لاووازیه یه كشور و علم كرده بود خواستار عفو او شدند امّا قاضی دادگاه با این بین گستاخانه كه «جمهوری نیازی به نوابغ ندارد» این خواسته را رد كرد. ولی آنچه كه به حقیقت نزدیكتر بود نظر لاگرانژه، ریاضی‌دان بزرگ و همكار او می‌باشد:

«برای جدا كردن آن سر تنها یك لحظه كافی بود ولی حنی‌ با گذشت یك صد سال نمی‌توان جایگزینی برای آن پیدا كرد.» 

کتاب تاثیرگذارترین های تاریخ

شرح حال و آثار یکصد نفر از موثرترین شخصیت های تاریخ جهان

نوشته: میشل اچ.هارت

ترجمه محمدحسین آهویی

 _______________________________________

1 - Joseph Black

2 - Joseph priestly

3 - Henry Cavendish

[1] - . Berthollet

[2] - Fourcroi

[3] - Guyton De Morvea.